قلعه بيرجند (قلعه ته ده يا پايين شهر)، بزرگترين و قديمي ترين بناي تاريخي بيرجند به شمار مي رود و بر فراز بلندترين نقطه غربي تپه ماهورهاي شهر ساخته شده است. بناي مذكور با وسعتي بالغ بر 3000 مترمربع در دوره صفويه احداث شده و در واقع هسته اوليه شهر بيرجند محسوب مي شود. البته برخي نيز بناي اين قلعه را به پيش از آن دوره نسبت مي دهند. قلعه بيرجند از خشت و گل و چينه ساخته شده و از دوره صفويه تا قاجاريه مردم اين شهر را در مقابل تهاجم دشمنان به ويژه تركمن‌ها و ازبك‌ها محافظت مي‌كرده است.

قلعه بيرجند در دوره قاجاريه به طور كامل بازسازي و مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به شواهد موجود به وسيله نقب هاي زيرزميني به نقاط مهم شهر مثل ارگ بهارستان، ارگ كلاه فرنگي و قنات قصبه مرتبط بوده است.

اين قلعه داراي هفت برج بوده كه هم اكنون شش برج از آن باقي مانده است. مرمت اين بنا در سال 1378 به وسيله شهرداري بيرجند شروع شد