عمارت "ارگ كلاه فرنگي" بيرجند يادماني منحصر به فرد در خراسان جنوبي

اين اثر تاريخي كه زماني مقر حكومتي بود از يادگارهاي اواخر دوره زنديه و اوايل دوره قاجار مي‌باشد. : عمارت ارگ صرف نظر از فرم ويژه "زيگوارتي" و "شش اشكوبه" از چند بخش مهم تشكيل شده است. بخش هم كف بنا با داشتن كاملترين نقشه و فضاسازي، جايگاه ويژه‌اي در اين بنا دارد. فضاي ورودي ارگ جلوتر از طبقه هم كف ساخته شده و با چند قوس زيبا و چشمگير طاقهايي را در آن بوجود آورده است.

مجموع فضاهاي بوجود آمده در طبقه هم كف ، علاوه بر دارا بودن تزيينات و فنون تزييني گوناگون به گونه‌اي طراحي شده كه فضاهاي مختلف مانند هشتي ، گنبدي‌ها و اتاق‌ها به وسيله دالان‌هاي ارتباطي با هم مرتبط مي‌باشند. حوضخانه بنا نيز مركزيتي را در طبقه هم‌كف بوجود آورده بطوريكه وروديهاي مختلفي از فضاي پيرامون حوضخانه به اين محل گشوده مي‌شوند. محوطه حوضخانه يك متر از كف اصلي بنا پايين تر است و به صورت هشت ضلعي طراحي و ساخته شده است. فضاي پيرامون اين مكان داراي طاق نماهاي تزييني با مقرنسهاي زيبامي‌باشد به تعداد طاق نماها ، سكوهاي كوتاهي در بخش تحتاني آن تعبيه شده است.

روشنايي فضاي حوضخانه از طريق گنبدي گلاه فرنگي و توسط پنجره‌هاي نورگير تامين مي‌شود. آب نماي زيبايي نيز با فرم مخصوص علاوه بر تهويه حوضخانه ، هواي مطبوعي را در اين مكان به وجود مي‌آورد. از جمله تزيينات به كار رفته در فضاي حوضخانه ، مقرنس ، رسمي‌بندي ، كاربنديهاي لانه زنبوري و تزيينات گلداني است. طبقه اول بنا كه به صورت هشت ضلعي بر روي طبقه هم كف ساخته شده ، داراي فضاي كمتري است و چند اطاقك در آن ساخته شده است. همچنين سه طبقه ديگر بنا به صورت نمادي ساخته شده و صرفا به دليل فرم پذيري بنا مي‌باشد.